به احتمال زیاد دست کم برای یک بار موسیقی غنی گیلکی را شنیده اید، محال است این موسیقی را شنیده باشید و در دل تان آتش شوق و علاقه به این نوای دل انگیز روشن نشده باشد. موسیقی ای که حزن و شادی را همزمان در دل خود جای داده و ریشه در فرهنگ و اصالت پر بار مردم گیلان دارد. مردمی که حوادث تاریخی زیادی را از سر گذرانده اند و سختی این حوادث، جوهره ی هنر و موسیقی را در روح آن ها تازه کرده. تاریخچه ای که گیلان پشت سر گذاشته تاریخچه ای پر از روزهای ملتهب و رخدادهای تاریخی ست. زندگی مردم گیلان که عجین با طبیعت یاغی و کوهستانی این منطقه بوده است، همواره دستخوش اتفاتی بوده که این اتفاقات در موسیقی غنی گیلکی نمود پیدا کرده است.

موسیقی گیلگی حکایت از تاریخچه ی دور و دراز گیلان

موسیقی گیلگی حکایت از تاریخچه ی دور و دراز گیلان دارد و یکی از ارزشمندترین دارایی های ایران است که بار معنوی آن به صدها و هزاران کوه و دریای جواهر می ارزد. موسیقی گیلکی ریشه در حوادث از سر گذشته ی گیلان دارد؛ جنگ ها، ناملایمت های تاریخ، کشتارها، قیام ها و در کنار آن شادی و طراوت مردم گیلان که زندگی در قلب جنگل های سرسبز به آن ها هدیه داده است.

گویی خداوند جبران این اتفافات و قیام های تلخ تاریخ را بدین گونه برای مردم گیلان به جا آورده. موسیقی گیلکی را اگر بخواهیم در یک جمله وصف کنیم باید گفت نوایی که شنیدن چند ثانیه از آن اشک غم از چشمان تان سرازیر خواهد کرد یا جرقه ی شادی و شوق را در چشمان تان روشن خواهد نمود. در ادامه قصد داریم شما را با موسیقی غنی گیلکی آشنا کنیم بنابراین اگر اهل دل هستید و به فرهنگ و پیشینه ی پر بار کشور تان اهمیت می دهید، در ادامه با ما همراه باشید تا شناخت بیشتری از این موسیقی پیدا کنید.

موسیقی غنی گیلکی همیشه سازش کوک است

موسیقی گیکلی تلفیقی اعجاب انگیز از غم و شادی است. حتی در جگرسوز ترین نواهای گیلکی هم می توان رد پایی از شوق و امید را دید. امیدی که مردم گیلان به عشق آن در طی حوادث غم انگیز تاریخ سرپا مانده اند. شکوه و صلابت مقاومت در برابر حوادث و قیام ها و از دست دادن های مکرر را می توان در نوای کوک گیلکی شنید. موسیقی گیلکی سرشار از نواهای رقص و شادی است که در مراسمات سنتی برپا می شود. نوایی که تمام سلول های بدن شما را به التهاب و قیام خواهد آورد. اما وجهه ی ماندگاری موسیقی گیلکی را می توان در ژانر غمگین آن جستجو کرد. آنچه که موسیقی گیلکی را ماندگار ساخته آثار جاویدان آن است که در ژانر غمگین ساخته و پرداخته شده و در بطن این موسیقی ریشه کرده.

نقش ماندگار زنان در موسیقی گیلکی

از جمله جذابیت های موسیقی گیلگی این است که تنها مردان در آن دستی بر آتش ندارند. بلکه زنان نیز پا به پای مردان در این هنر جاویدان نقش داشته اند. در استان گیلان، شیر زنانی را شاهد هستیم که پا به پای مردان در روزگار سخت بیرون از خانه به کشت و کار مشغول هستند و حضوری پر رنگ در دل جامعه دارند. مردم گیلان مردم آب دیده ای هستند که سختی های زیادی از سر گذرانده اند و امروز همچون فولادی مقاوم در برابر این ناملایمات خم به ابرو نمی آورند.

زنان از موسیقی گیلکی به عنوان اسحله ای پر برای روبرو شدن با سختی های روزگار بهره جسته اند تا روزگار تلخ و سوزناک را به روزهایی شاد و سرخوش تبدیل کنند. این ایت هنر زنان گیلکی که در موسیقی نیز رد پایی پر رنگ را از آن شاهد هستیم.

زمانی که نواختن ساز پدیده ای بود که تنها مردان سراغ آن می رفتند، زنان گیلانی با جرئت و جسارت تمام به نواختن سازهای محلی و خواندن ترانه های فولکور مشغول بودند. این یعنی استان گیلان در فرهنگ و اصالت چندین پله فراتر از سایر مناطق بوده است و این موضوع را می توان در موسقی غنی این منطقه مشاهده گر بود. این سازها صرفا سازهایی پیشرفته نبودند بلکه سازهایی بودند که تنها با چند قطعه چوب سر هم شده بودند اما شوق و تلاش زنان گیلانی همچنان قابل تحسین و ارزشمند است.

موسیقی گیلکی؛ نغمه ای که از دل طبیعت فوران می کند

چنانچه بخواهیم مرزی بین موسیقی های گیلکی در استان گیلان بکشیم این مرز، موسیقی گیلکی را به دو بخش تقسیم می کند. منطقه ی دیلمان در شرق گیلان و تالش در کوهستان های غربی گیلان. این دو منطقه پدید آورنده ی سبک های منحصر به فرد در موسیقی گیلکی بوده اند و رفته رفته با یکدیگر عجین شدند و فرهنگی یکپارچه در موسیقی گیلکی پدید آورند که ریشه در بطن فرهنگ استان گیلان دارد.

موسیقی دیلمان از دل فرهنگ مردمانی خوش ذوق با نژاد لر، کرد و تات می آید. مردمان که همواره در طول تاریخ فرهنگ و هنر آن ها زبانزد خاص و عام بوده است. موسیقی مردم دیلمان به سه دسته تقسیم می شود که شامل موسیقی های رزمی، تفریحی و بزمی بوده است. همانطور که میبینید حتی در دسته بندی های موسیقی نیز شاهد نظم و یکپارچگی هستیم و خبری از پراکندگی و بی نظمی نیست.

موسیقی رزمی و بزمی  گیلکی

موسیقی رزمی گیلکی در مراسم هایی چون کشتی گیری که ورزش اصیل این منطقه است نواخته می شده. این موسیقی همچنین در مراسمات شکار گوزن و بند بازی طنین انداز می شده که نشان از شور و شوق و ذوق مردمان گیلک داشته است.

موسیقی بزمی گیلکی نوعی از موسیقی است که در مجالش بزم و شادی و عروسی نواخته می شده. مطمئنا در فیلم های مربوط به منطقه ی گیلان، صحنه هایی از نواختن سازهای محلی در مجالس عروسی را دیده اید؛ نوازدندگانی که به دنبال عروس و داماد در کوچه پس کوچه های ده راهی می شوند و میهمانان را با نوای دل انگیز ساز خود به وجد می آورند. موسیقی بزمی به طور عمده با رقص های سنتی گلیکی همراه است که مردان و زنان را پا به پای هم در این شادی همراه می کند. در این بخش نیز شاهد منفعل بودن بانوان گیلکی نیستیم و شور و نشاط را می بینیم که در بین مردان و زنان به یک اندازه نمایان می شود. این ها هنر موسیقی گیلکی است که نمی گذارد احساس در روح و جان شما بخشکد.

موسیقی دیلمان شاید در مقایسه با موسیقی تالش پیچیدگی هایی کمتری داشته باشد اما بار معنایی عمیق و اصالت کهن آن قابل ستایش است.

چه سازهایی در موسیقی گیلکی استفاده می شود؟

تعداد زیادی از سازهایی که در موسیقی گیلکی استفاده می شود ابداع مردمان خوش ذوق و قریحه ی این منطقه بوده است. سازهایی که نوای آن ها سال های سال است که در گوش مردمان گیلک طنین انداز می شود و اصالت و فرهنگ غنی این منطقه را به رخ می کشد.

• نی نی: ساز نی نی از جمله سازهایی است که محال است مردم گیلک آن را در خانه های خود نداشته باشند. این ساز یکی از سازهای بومی و اصیل گیلکی است که به عنوان قدیمی ترین ساز گیلان شناخته می شود.
• کمانچه: کمانچه ای که تاریخچه ی غنی و کهن آن به گیلا باز می گردد امروزه روز در انواع موسیقی های سنتی ایران جای باز کرده و به عنوان یکی از پر طرفدار ترین نواهای موسیقی شناخته می شود. در نغمه های گیلکی کمانچه اصولا در کنار سورنا مورد استفاده قرار می گیرد.
• نقاره: اسم این ساز را زیاد شنیده اید، همان سازی که شباهت زیادی به طبل دارد و از جنس مس درست شده است. خلاقیت و ذوق مردم گیلان را در این ساز می بینیم که تا کجاها پیش رفته است و این ساز را به سازی با بدنه گلی تبدیل کرده.
• کرنای شاخی: موسیقی اصیل گیلان ریشه در طبیعت یاغی این منطقه دارد. ساز کرنای شاخی سازی است که برای فراری دادن حیوانات وحشی از مزارع و مراتع مورد استفاده قرار می گرفته است.

مضمون نغمه های گیلانی چیست؟

همانطور که گفتیم مضمون نغمه های گیلانی به طبیعت، جنگاوری و عرفان بر می گردد با این حال تعدادی از مضمامین نغمه های گیلانی به شرح زیر اند:

• گالش: این واژه در زبان گیلکی به معنای دامدار است. مردمانی که در دامنه ی کوهستان های گیلان به دامداری مشغول هستند آواز گالشی سر می دهند و از آرزوهای دور و دراز خود در نغمه ها سخن می گویند. دامداران ساز نی را به عنوان یکی از ضرورت های حرفه ی خود همراه دارند.
• غریبی: این نغمه ها دارای مضامینی از رنج فراق و غم و اندوه آن است. اندوهی که از ناکامی ها سرچشمه می گیرد و دارای غنای بی نظیری است.
• شرفشاهی: این نغمه ها دارای مضامنی عرفانی هستند و مجموعه ای از مضامین حکیمانه را در دل خود جای داده اند.
• چاروارداری: این نغمه ها که اغلب در نواحی کوهپایه های البرز سر داده می شود توسط مردمان گیلک سروده شده که از درد و رنج فراق از خانواده و آلام و آرزوهایی سخن می گوید که روزگار از سر این مردمان گذر داده.

نتیجه گیری

هرچه از غنای موسیقی گیلکی بگوییم باز هم وازه کم خواهد آمد. حتی برای کودکان نیز موسیقی گیلکی خاصی وجود دارد که مادران در گهواره برای آن ها می خوانند.س زندگی مردم گیلان با موسیقی که عجین شده است. درون مایه این موسیقی بسیار پر مفهوم و عمیق است و نماد و جلوه ای از هنر مردمان گیلک می باشد.